En toen werd het winter in Friesland! Tot nu toe overleven we het. We hebben wel uit voorzorg voor een flinke hoeveelheid droog en gekloofd kachelhout gezorgd. Het levert natuurlijk mooie plaatjes op. En het is een mooie aanleiding om te schrijven over de manier waarop we het toekomstige huis denken te verwarmen. Want dat mag dan supergoed geïsoleerd worden (voor kenners: we mikken op een Rc van 5 voor de vloer, 6,5 voor de muren en 8 voor het dak), iets van verwarming is altijd nodig, zeker op dagen met een sneeuwstorm zoals we nu gehad hebben.
Een gasaansluiting komt er natuurlijk niet (gas in een nieuwbouwhuis is zó 2016!). Een mogelijk alternatief zou een warmtepomp zijn. Maar die zijn duur en bovendien zit er vreselijk veel electronica en regelwerk in. Daar kunnen we zelf niets mee als het stuk gaat, dus dat voldoet niet aan onze wens om op het gebied van energie zelfvoorzienend te zijn. Lucht-lucht en lucht-water warmtepompen verbruiken bovendien vreselijk veel elektriciteit. Daarvoor kan je zonnepanelen op je dak leggen, maar die produceren de elektriciteit vooral in de zomer, als het minder nodig is. Tot nu toe kan je de teveel geproduceerde stroom dan aan het net leveren en dat wegschrijven tegen de stroom die je in de winter inkoopt, maar in 2020 vervalt die salderingsregeling. Afhankelijk van hoever op dat moment de ‘huisbatterij’ gevorderd is, lijkt het dus raadzaam de elektriciteitsbehoefte te beperken.
Tegen water-water warmtepompen (die de warmte van het grondwater op grote diepte benutten) heb ik nog een ander bezwaar: we prikken met dergelijke systemen allemaal gaatjes in de diepere ondergrond. Daar zijn we toch al met ons allen steeds meer mee bezig. Drinkwaterbedrijven waarschuwen al dat de kwaliteit van drinkwater in gevaar kan komen, omdat de ondoordringbare bodemlagen die zoetwatervoerende en brakwatervoerende lagen van elkaar scheiden zo veel doorboord worden.
Wat we wel in overvloed hebben en kunnen stoken is hout. Zeker als we er eindelijk aan toe komen om de houtwallen daadwerkelijk te gaan beheren.
Verwarmen op hout, is dat milieuvriendelijk? Hout is in principe een oneindige en hernieuwbare bron van energie, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen. Daar staat tegenover dat een gewone (stalen of gietijzeren) houtkachel een relatief slecht rendement heeft: hij haalt maar een beperkt deel van de opgeslagen energie uit het hout. De rest verdwijnt als vliegas, rook en (fijn)stof uit de schoorsteen, samen met een aanzienlijk deel van de warmte.
(Het rendement wat de verkoper van je kachel noemt, wordt alléén behaald gedurende de tijd dat de kachel heet is en voluit brandt. Niet tijdens de aanloopperiode, niet als je steeds het deurtje opendoet om er blokjes hout bij te gooien en al helemaal niet wanneer het vuur ‘gesmoord’ wordt, omdat het ondertussen bloedheet is geworden in de kamer.)
Dat kan beter. In een ‘massakachel’ vindt de verbranding van het hout plaats bij een véél hogere temperatuur, over een veel kortere tijd. Daardoor is de verbranding veel vollediger: al die kleine deeltjes houtas die in een gewone kachel als rook op de warme lucht uit de schoorsteen vliegen, verbranden nu ook. Een gewone metalen kachel zou bezwijken onder zulke temperaturen. De massakachel is dan ook uitgevoerd in steenachtig materiaal, met een dikke mantel van steen of leem. (Die is loodzwaar: vandaar de term ‘massakachel’). De gloeiendhete rookgassen worden door een stelsel van kanalen gevoerd, waarbij ze hun warmte aan die mantel afgeven. Uiteindelijk is wat er uit de schoorsteen komt relatief koel en relatief schoon. De mantel geeft de opgeslagen warmte langzaam af: met anderhalf uur vuur heb je 24 uur warmte-uitstraling. Je hoeft dus ook niet de hele tijd blokjes hout op de kachel te gooien.
De mantel van de kachel wordt ongeveer 50-60 graden, de warmte van een verwarmingsradiator. Maar, en nu komt het: die mantel kan je véél creatiever vormgeven dan een verwarmingsradiator. Het ding wordt immers op maat gemaakt. Je kunt er een warme bank aan metselen, die door de rookgassen verwarmd wordt. Héérlijk, na een natte en koude dag buiten! Je kunt de kachel zó inrichten, dat de meeste warmte straalt naar de kant die jij wilt. Je kunt er een warmtewisselaar inbouwen, die je douchewater verwarmt, of water voor de vloerverwarming, als je dat wilt. En op een heter deel van de kachel kan je een bakoventje inbouwen.
Binnen de familie van ‘massakachels’ zijn er allerlei modellen. De bron ligt bij de ouderwetse ‘Kachelofens’ of tegelkachels die we kennen uit Duitsland en Oost-Europa. (En trouwens ook uit China). De afgelopen veertig jaar is er veel onderzoek gedaan en zijn er technische verbeteringen doorgevoerd. Dat heeft geresulteerd in de Finnoven, de Tichgelkachel, de Bergkachel, de Rocket Batch Box en allerlei afgeleiden en hybrides daarvan. Die verschillen onderling in technische details als de exacte plaatsing van de secundaire luchttoevoer en dergelijke… maar dat wordt te gedetailleerd voor dit blog.
Vooralsnog gaat onze voorkeur uit naar een leemkachel met Rocket Stove technologie. In strenge Oostenrijkse laboratoria is vastgesteld dat de rookgassen daarvan, als ze uit de schoorsteen komen, maar 80-90 graden zijn, en bovendien vrijwel geen fijnstof bevatten. Dan wordt hout dus zeker een milieuvriendelijke brandstof. Wij kunnen straks ons huis verwarmen met eigen hout, zonder dat Groningen verzakt, we bij Poetin of andere gasmagnaten hoeven aan te kloppen, er hoeven geen vrachtwagens met houtpellets uit Oost-Europese bossen naar ons toe te rijden en de buren zitten niet in onze rook. Een fijn vooruitzicht. Tot die tijd moeten we het nog even doen met het Noorse metalen houtkacheltje…
