Rond de bouwplek liggen grote bergen zand uit de kelder. Die willen we (deels) gebruiken om de voet van de werkplaats op te hogen. De werkplaats ligt namelijk op een sterk aflopend stuk van het terrein. Daardoor lag de fundering deels wat hoger dan ons eigenlijk lief is… en nog bloot. Dus hebben we weer een dagje een shovel gehuurd.
Joris is handig met manoeuvreren, ik deed het hark- en schepwerk. Het was nog een hele puzzel, want deze ophoging is voor de fundering van de werkplaats wèl, maar voor de wortelzone van de Grote Eik eigenlijk níet gunstig. Rond bomen moet je de grond niet zomaar ophogen. Maar ja, het moet wel bruikbaar zijn…
Het compromis is geworden: onder de grote Eik een smalle ophoging rond de voet van de werkplaats, waar dan (ooit…) nog een vlonderterras overheen komt. De werkplaats ligt nu deels wel een beetje op een terpje. Tja, we wonen in Friesland, nietwaar?
Aan de andere kant loopt het erf juist af naar de werkplaats toe. Dat hebben we met een laag zand een beetje uitgevlakt. Vooral niet te hoog; we zijn er nog niet helemaal uit wáár er uiteindelijk allemaal verharding moet komen en wat groen blijft. Of weer moet worden…
En aan de achterkant grenst de werkplaats aan het ‘achterweitje’. Daar wil ik zeker dat het gras doorloopt tot vlak bij de werkplaats. Dus dat betekende: de zwarte grond zo diep mogelijk uitgraven, zand opbrengen en weer afdekken met zwarte grond. Lastig, omdat het achterweitje momenteel in gebruik is als opslagplek voor oude dakpannen, balken, stenen etc. Die moesten dus eerst verplaatst.
Al met al een hele dag (zwaar!) werk. Maar het resultaat mag er zijn. Als is het hele erf nu wel één grote zandbak. Bijna jammer dat we geen kinderen hebben…
De lammetjes zijn nu drie weken oud. En dus kan ik Gaan Melken.
Behalve farmcamping Lazy en de Ouwendorperhoeve waren ook de blogs van dit Duits-Ierse stel één van de inspiratiebronnen om melkschapen te gaan houden. Zij beginnen met melken als de lammeren drie weken oud zijn. De lammetjes lopen overdag gewoon bij de moeder(s) en komen dus voldoende aan hun trekken. ’s Nachts worden ze apart gezet, zodat je ’s ochtends de moeder kan melken.
Dit systeem heeft een aantal voordelen:
Je kunt tamelijk vroeg beginnen met melken, terwijl de lammeren toch nog voldoende melk krijgen en rustig kunnen overgaan op gras en brok;
Je hoeft maar één keer per dag te melken, terwijl de melkgift toch op gang blijft, omdat de lammeren overdag drinken;
Als je eens een keer niet wilt melken(omdat je weg moet of zo), dan laat je gewoon de lammeren die nacht bij de moeder.
Dat leek me ideaal. Nadeel is natuurlijk dat je een lagere opbrengst hebt, maar de bedoeling was dat ik twee schapen zou hebben om te melken. De Ieren hebben ongeveer 0,75 l per schaap per dag, en dat zou voor ons plenty zijn om de behoefte aan melk en yoghurt te dekken en af en toe een (zacht) kaasje te maken.
Dus ben ik daar deze week mee begonnen. Nel rent gewillig voor me uit om op de melktafel te staan. Maar het melken van de volle, strakgespannen uier vindt ze toch niet erg prettig. Veel getrap en af en toe uit nervositeit een plas. Dus na elke melkbeurt moet ik uitgebreid de melktafel schoonmaken. Veel gedoe, voor die driekwart liter melk. Geduld… ze went er vast wel aan.
En van de week heb ik ook, naar het voorbeeld van Bernadette, yoghurt gemaakt van de schapenmelk. Eén portie melk tegen de kook aan gebracht, in een steriele jampot overgedaan, laten afkoelen tot 42 graden, een lepel biologische yoghurt toegevoegd en weggezet in mijn bed. Na een paar uur heb ik er nog een warm kersenpitkussen omheen gelegd, om het niet teveel te laten afkoelen. Het resultaat: een verrukkelijke, romige, zachte schapenyoghurt.
Mijn Eigen Yoghurt. Van Mijn Eigen Melk. Die ik zelf heb gemolken uit Mijn Eigen Schaap. Wat ik zelf heb helpen aflammeren, nadat ze gedekt is door Mijn Eigen Ram.
Dinsdagmiddag zou het wapeningsstaal bezorgd worden. Waar dat moest komen te liggen stond nog een puincontainer. Maar die zou maandag worden opgehaald. En Joris had vanaf woensdag vrij genomen, om het hele Hemelvaartweekend aan de kelder te kunnen werken.
Maandagavond stond de puincontainer er nog. Maar dat was niet erg: het staal zou dinsdagmiddag toch komen?
Op dinsdag om 07.15 stond de transporteur van het wapeningsstaal op het erf. Hij bleek ons pad niet op te kunnen. We hadden gezegd: “een wagen van maximaal 10 meter”. Dat was genoteerd als “de bakwagen”. Maar ze hadden net één dag een nieuwe bakwagen en die was 12 meter. Intussen kon de buurman, die naar zijn werk moest, de Ratellaan niet uit omdat de bakwagen de weg versperde. Het zijn hier allemaal smalle weggetjes…
“Rijd maar even achteruit terug naar het parkeerplaatsje voor de kerk”, zei ik, “daar kan je in ieder geval keren. Ik kom er zo aan.”
Omdat ik een half uur later weg moest naar schapendrijf-training met Aska, dacht ik vast alles bij elkaar te pakken en vast met de auto naar het parkeerplaatsje bij de kerk te rijden. Maar toen wilde mijn bus niet starten.
Aska weer achter het hek gezet, snel de fiets gepakt en naar de kerk gefietst. Toen zag ik pas goed hoe groot de vrachtwagen was: de hele parkeerplaats stond vol! De chauffeur had intussen geprobeerd de vestiging van de leverancier in Wolvega te bellen, maar die was nog niet open (het was pas half 8, tenslotte).
Op dat moment kwam Aska vrolijk blaffend aangerend over de Jokweg. “We zouden toch samen weg gaan, waarom moest ik nou achterblijven?” Blijkbaar is het hek om het erf niet meer afdoende… En kwam de vrachtwagen om de puincontainer op te halen om de hoek. Nog zo’n vrachtwagen in de smalle Ratellaan.
Uiteindelijk heeft de chauffeur het staal naar de vestiging van de leverancier in Wolvega gebracht, dan moet die het maar komen brengen. Gelukkig was onze externe accu opgeladen, waarmee ik de bus weer aan de praat kreeg. En was ik toch nog netjes op tijd voor de schapendrijf-training. En dat alles vóór 09.00.
Vaak vragen mensen ons “wat is jullie planning, wanneer moet het huis af zijn?”
En het antwoord is: “Er is geen planning en het huis is af als het af is.”
We weten namelijk van ons vorig verbouwingsproject, dat een strakke planning een hoop frustratie kan opleveren. Sommige zaken, waarvan je denkt “dat doen we even”, kosten namelijk véél meer tijd dan voorzien. Dan loop je uit de planning, en raak je gefrustreerd, en ga je proberen nóg harder te werken, waardoor je fouten gaat maken (of jezelf overbelast), wat voor nóg meer vertraging gaat zorgen. Wij vinden dus dat we niets ‘moeten’, maar ‘willen’.
Het stellen van de bekisting voor de keldervloer was zoiets. Want dit is het eerste stukje van het huis en dat moet dus precies op de goede plek komen. We dáchten ook dat het gat wat Bert gegraven had ruimschoots groot genoeg was.
Maar een kraanmachine kan maximaal drie kanten van een vierkante kuil netjes afwerken; de kant waar hij staat en waar hij met de bak naartoe trekt, kan nu eenmaal niet heel strak worden. En doordat er nog allerlei zooi om de bouwplaats staat (waaronder de berg puin die uit de grond kwam) kon Bert in ons geval alleen aan twee tegenover elkaar liggende kanten van het gat staan met de kraan. En omdat het 2,5 meter diep is kon hij het daar ook niet goed zien. Er lag onderin aan twee zijden dus nog wat grond wat er ‘even’ moest worden uitgeschept. (Oeps… wat ik er even uit wílde scheppen dus.)
Daar begon ik mee. Na een poosje herinnerde ik me weer de techniek die ik ooit leerde om grond uit een diepe kuil te scheppen: Een zwaai omhoog vanuit de knieën, waarbij je het eind van de schep vasthoudt met je linkerhand en de steel door je rechterhand laat glijden. Een uitstekende work-out voor álle spieren van benen, romp, schouders en armen…
De drie zandgaten. Goed te zien dat ze net niet tot de leem zijn ingegraven. De linker en de middelste zijn in 1 x volgestort met bovengrond. De derde was blijkbaar niet meer helemaal nodig; die is deels weer met wit zand volgestort. Linksboven is de hoofdmeetlijn te zien.
Het was eigenlijk nog best veel grond. En leem is behoorlijk zwaar.
Over het keldergat heen loopt de hoofdmeetlijn, die Fokko en ik hebben uitgezet. Daar wordt alles aan gerelateerd. We hebben die met een schietlood zo zuiver mogelijk overgebracht naar de bodem van het keldergat.
Toen bleek natuurlijk, dat de wanden onderin toch een beetje scheef lagen en er her en der nog wat meer van de wanden af moest worden gestoken. Nog meer zwaaien met de schep.
Vervolgens was het precies aanbrengen van de bekisting nog een hele klus. Je zou zeggen dat als je twee rechte hoeken uitmeet aan het eind van een rechte lijn, de tegenoverliggende lijn even lang moet zijn. Maar dat werd hij (uiteraard) niet helemaal.
En daarna de onderkant van het gat netjes en zoveel mogelijk waterpas afwerken.
Kortom: al met al zijn we een heel weekend bezig geweest met wat klinkt als iets wat je ‘even’ doet. (En voelen mijn spieren prettig gebruikt aan.) Maar gelukkig hebben we geen planning. De bekisting ligt er nu strak en waterpas in, en hopelijk precies waar hij moet liggen. Op zich kunnen we met de wanden van de kelder nog wel wat corrigeren, maar die zijn niet makkelijker in te meten dus dat wordt een vergelijkbaar verhaal.
Volgende stap is de wapening aanbrengen. Maar eerst laten we (aanstaande vrijdag) nog een bron slaan. De grondwaterbron bevalt namelijk uitstekend en we willen ook grondwater gaan gebruiken om de toiletten door te spoelen. Het is handig als dat water binnenshuis, dus in de kelder wordt opgepompt: het kan dan niet bevriezen (en grondwater raakt nooit op, in tegenstelling tot regenwater. Je hoeft dus niet een back-up systeem met drinkwater aan te leggen).
Daarvoor moeten we wel nog iets verzinnen om het ijzer en mangaan uit het grondwater te halen. Idealiter zouden we daar al over hebben nagedacht en weten hoe groot de opstelling daarvoor moet zijn en waar die moet komen, maar er zijn nu eenmaal erg véél zaken die aandacht vragen. Wordt dus vervolgd.
In de tussentijd kunnen we alvast een ander klusje aanpakken: de werkplaats ‘aanheuvelen’ met de vrijgekomen grond. Want de werkplaats staat al een jaar ‘op pootjes’. En als de grond rond de werkplaats is opgehoogd kan ik ook het stuk tussen de moestuin en de werkplaats gaan afwerken.
Een mijlpaal: vandaag de eerste werkzaamheden ‘aan het nieuwe huis’! En wel het graven van de kelder. Een origineel verjaardagscadeautje voor Joris…
Om half acht stipt was Bert Elsinga uit Nijeholtpade er, met Grote Kraan (15 ton! Werd het puinpad ook meteen weer een beetje goed aangereden.)
Eerst de ene waterput eruit. Die bleek veel groter dan we hadden gedacht! Er zat ook nog aardig wat water in. Toen Bert eenmaal al het beton uit de modder had gevist zat de puincontainer die we hadden laten komen al bijna vol. Daar hadden we ons toch een beetje op verkeken…
(De putten zijn van gewapend beton. Dat kan niet gebroken voor op het pad, want dan krijg je allemaal stukjes wapening die uit je pad steken. Dat is vragen om lekke banden.)
Vervolgens de werkplaats. De werkplaats bleek veruit het meest degelijk gefundeerde stukje van de boerderij. Dus daar kwam ook nog heel wat onder de grond vandaan.
Daarna de oude kelder. Waarschijnlijk het oudste stukje van het oude huisje… en het laatste wat moet wijken. Een beetje jammer is het wel.
Daarna maakte Bert het vlak mooi glad zodat we het gat voor de nieuwe kelder konden uitmeten.
Op de foto is te zien dat we precies drie oude ingravingen (de donkere plekken) aansnijden. Oude waterputten? Daarvoor lijken ze te ondiep, ze zitten vèr boven het grondwater. Misschien zijn het zandwinputten, om mooi wit zand uit te halen.
Het lijkt een enórm gat. Maar het gat wordt veel groter dan de kelder zelf. De vloer van de kelder moet, in verband met de stevigheid, namelijk een stukje uitsteken. En je moet ook nog rekening houden met de dikte van de muur van de kelder. Dus de kelder zelf wordt van binnen maar 3 x 3 m, maar het gat is wel 4,5 x 4,5 m.
De onderkant blijkt precies op de grens van zand en leem uit te komen. En het gat is droog, dus geen last van grondwater. Dat is plezierig.
In een halve dag heeft het terrein een volkomen ander aanzien. De laatste resten van de boerderij zijn weggevaagd, in plaats daarvan ligt er een berg zand, een enorm gat en een enorme berg puin.
Alleen bleek ’s middags, dat de oude ingravingen de wand van het gat instabiel maakten. Dat had ik natuurlijk kunnen weten… Bert moet dus nog een keer terug komen, vóór we aan de keldervloer kunnen beginnen.
