De bouw heeft een paar weken stil gelegen omdat we bij nader inzien hadden besloten de bekisting voor de kelderwanden toch niet zelf te maken. Die wanden moeten 25 cm dik zijn en ze zijn ruim 2 m hoog. Dat is Heel Veel, Heel Zwaar beton. De bekisting moet dus enorm sterk zijn.
“Dat gaat nooit goed, als je het zelf doet”, zei de aannemer. En daarin moesten we hem eigenlijk wel gelijk geven: onze ervaring met beton storten is ook dat je altijd een bekisting maakt waarvan je denkt “die is zó sterk, dat kán niet meer mis gaan”, en dan zakt hij toch in.
Dus hebben we een lokale firma ingeschakeld die gespecialiseerd is in kelders bouwen. Meestal grote mestkelders onder stallen van 3000 m2, dus onze kelder is voor hen maar een mini-projectje. Maar we moesten een paar weken wachten tot het materiaal vrij was.
Vrijdag werden de schotten gebracht. De chauffeur keek een beetje moeizaam, toen hij het pad kwam bekijken. Maar vervolgens reed hij eenvoudig achteruit het pad over, met de loodzware truck die hoog was opgeladen met stalen schotten. Dat was helemaal niet nodig; hij kon best keren bij het erf…
Joris heeft de afgelopen weekends benut om het betonijzer voor de wanden alvast te vlechten. Helaas bleek, dat de staken betonijzer bovenaan de wanden er nog niet aan vast hadden gehoeven. Die staken worden later omgebogen en weer vastgemaakt aan de wapening van de betonvloer. Zo hangt de kelder goed stevig vast aan de vloer. Maar het bleek dat tijdens het plaatsen van de bekisting deze staken nog te veel in de weg zouden zitten. “Wij steken ze er gewoon na het storten in” zeiden de mannen.
Bert met de kraanmachine was er ook om de schotten op hun plek te hijsen. Joris hielp mee met het plaatsen, onder het motto “als een bouwvakker het kan leren dan kan ik het ook”.
Mede door die extra man (natuurlijk 😉 ) ging het zó snel, dat eigenlijk maandagmiddag het beton al gestort had kunnen worden. Maar helaas was er nergens beton te krijgen op dat moment; alle betonauto’s waren al op pad. Dus kon dat pas dinsdag om 10 uur gebeuren. Daar heb ik geen foto’s van, want ik was met Aska naar schapendrijftraining. Toen ik terug kwam was het beton juist aan het uitharden en moesten we als een razende snel de staken er langs de bovenkant in steken.
Woensdagochtend konden de schotten worden gelost en kwam de kelder te voorschijn!
Op de foto hierboven moet Bert een beetje extra graafwerk doen. De kurkdroge grond van het gat was ingestort… Gelukkig pas nadat de schotten geplaatst waren. Maar omdat ze vastgeschroefd zitten moest het wel worden uitgegraven.
En toen kwam de hitte… en het wàs erg. Verschrikkelijk zelfs.
Op 20 juli was het eigenlijk nog koel, we hadden zelfs een buitje. Op 21 juli was het erg mooi weer en werd het al aardig warm in de zon. En toen werd het heter… en heter…
temperatuur gemeten in de schaduw
We hebben ons eigen hitteprotocol:
van tevoren zorgen dat de moestuin goed nat is (elke nacht sproeien);
zoveel mogelijk boompjes van tevoren water geven;
zoveel mogelijk mulch rond de boompjes;
schapen in de schaduw (en op gras).
Door veel hooi rond de bomen te stapelen hoopte ik verdamping en opwarming van de grond te beperken
Maar ondanks dat alles dus best natte voeten had, werd het in de zon zó gloeiend heet dat er heel wat hitteschade optrad. In één dag veranderde het gras op het stuk wat we hebben verpacht van sappig groen naar crispy blauw en vervolgens naar geel. Het gras op ons eigen stuk was al niet zo sappig meer en werd gewoon bruin.
De schapen in de schaduw houden was een enorm gedoe. Er is namelijk geen plek meer met ’s middags schaduw, waar ook nog een beetje gras staat en waar ik de elektrische netten kan neerzetten. Aan een pin kunnen ze wel staan, maar erg leuk vinden ze dat niet. En daarbij
mag Arie niet bij de ooien (maar wel bij de lammetjes);
maar hij kan ook niet helemaal ergens in zijn eentje in een hoekje staan, dan wordt hij helemaal hysterisch;
zijn de schapen erg goed in het omgooien van wateremmers;
heb ik geen tijd om elke dag netten te verplaatsen (dat is best veel werk);
werken de netten niet zo goed, omdat de grond zó droog is dat de aardpin (een 60 cm lange koperen buis!) geen effect meer heeft;
moeten de lammetjes zo langzamerhand gespeend worden; ik zet ze in de loop van de dag bij moeder vandaan. Elke dag een half uurtje eerder. Maar dat vinden ze niet leuk! Zo ontzettend niet leuk dat ze zó een schrikdraadnet omtrekken.
Het helpt wel iets als ze dan bij Arie in een weitje staan,
maar dat betekent dat Arie dus ’s middags in een (beschaduwd) weitje moet staan, in plaats van aan de ketting,
en dat was er niet meer.
en als Arie in een weitje staat en hij vindt dat de ooien te ver weg zijn, rent hij zó het net door, of er nu stroom op staat of niet. Vervolgens verandert het arme beest in een geëlektrificeerde rollade.
Het gras in de berm was nog een beetje groen…
Kortom: het was elke dag een puzzel. De volwassen schapen heb ik zoveel mogelijk aan een pin gehad, ’s ochtends aan de ene kant van de houtwal, ’s middags aan de andere kant. Het gras en onkruid langs het pad is nu helemaal plat en de hazelaars zijn ook netjes “opgesnoeid”. De lammetjes liepen ’s ochtends vrij bij mama en stonden ’s middags in een ieniemienie weitje waar dan net een plukje schaduw overheen viel. Drie keer per dag verhuizen (steeds een uur werk, met veel geprotesteer van de schapen) en nieuw water er naartoe slepen. Van alle gekkigheid gaf Nel nauwelijks nog melk. (Als de lammetjes al niet ’s nachts ontsnapten zodat ze haar ’s ochtends helemaal leeggelebberd hadden). En uiteraard kon ik niet langer dan een paar uur van het erf af.
… en zo zag het eruit nádat de schapen er drie middagen gestaan hadden.
Tussendoor kon ik weinig anders doen dan in ontzetting toezien hoe het gras en de boompjes verschrompelden. Boompjes die de droge zomer van vorig jaar overleefd hadden gaven het nu op. De eiken zitten onder de meeldauw, het blad is blauwgrijs. De vlieren zijn geel. Lijsterbessen en krentenboompjes zijn rood en bruin, alsof het al oktober is. Berken en meidoorns worden geel en laten hun blad vallen, net als de jonge lindes.
Gekleed in een oud overhemd van Joris (tegen de verbranding) en een brede zonnehoed probeerde ik nog water te geven maar het had gewoon geen zin. Niet zo gek; in de zon liep de temperatuur op tot ver boven de 50 graden.
(Precies weet ik het niet, maar ik probeerde yoghurt te maken. Dat doe je door melk tot ca. 40 graden te verwarmen, te ‘enten’ met wat yoghurt en het dan een aantal uur op 40 graden te houden. Normaal gesproken doe ik dat met behulp van een dikke wollen deken en een kersenpitkussen, nu had ik het in de zon gezet. Maar ik lette niet op en toen ik weer bij de pot met yoghurt-in-wording kwam stond de thermometer die ik ernaast had gelegd op 55 graden. Dat heeft de yoghurt niet overleefd. Geen wonder dat de boompjes in hitteshock raakten. Ze konden het water niet snel genoeg transporteren van de wortels naar de bladeren.)
Zelfs het riet in het helofytenfilter, dat ál ons afvalwater te verwerken krijgt, is drooggevallen en verschrompeld.
Eén kip heeft de hitte ook niet overleefd. De anderen zitten zielig hijgend in de schaduw. We letten er goed op dat ze altijd water hebben. De enigen die zich er weinig van aantrekken zijn de eendjes. Maar die hebben dan ook hun eigen zwembad.
Ondanks water geven…
Zulke hitte doet iets met je. Mede vanwege het slaapgebrek (er was nergens meer een koele plek om te slapen) werd het steeds onwerkelijker. Soms was het doodstil en hoorde je niets dan het getsjirp van de krekels en sprinkhanen in de zinderende lucht, soms woei er een hete wind die steeds meer blaadjes meevoerde, tot hele verschrompelde toppen uit de bomen aan toe.
Wordt dit het nieuwe normaal? Daar lijkt het wel op. Alle voorspellingen over klimaatverandering komen uit en dit soort hittegolven en droogeperioden zullen vaker en vaker voorkomen. Het sterkt me nog meer in het idee dat we moeten volhouden en méér bomen planten. Zowel om de klimaatverandering tegen te gaan, als om de wereld ondanks de klimaatverandering leefbaar te houden. Bomen zorgen voor schaduw en koelte. Ze produceren biomassa die kan worden omgezet in humus, die het water in de bodem vast houdt. Met hun lange wortels kunnen ze langer bij het grondwater komen dan gras. En als we de juiste soorten planten, kan je ook van bomen heel veel oogsten: een voedselbos. Daar moeten we naartoe.
Het land ziet er weer bijna net uit als vorige zomer. Eigenlijk nog een beetje ruiger, want het gras staat op veel plekken ook vreselijk hoog. Vorig jaar heeft Hans tussen de boompjes van het voedselbos een keer gemaaid, dit jaar is daar gewoon niet gemaaid. De boer heeft de “grote lappen” in juni wel gemaaid. Maar zijn machines passen niet tussen de boompjes van het voedselbos en hij heeft ook èrg ruim om de solitaire boompjes heen gemaaid. Aanvankelijk vond ik dat niet zo erg. Ik dacht de ongemaaide stukken door de schapen te laten begrazen. Het lange gras werpt ook wat meer schaduw op de grond, die daardoor minder snel uitdroogt. Maar toen werd het heel heet en droog en werd het gras veel te snel veel te lang. Dat vinden de schapen niet meer lekker. En als je ze erin zet, trappen ze het meer plat dan dat ze het eten. Op veel plaatsen werd het beeld dus bepaald door omgevallen en platgetrapt hoog gras.
Ik heb geprobeerd er met de zeis doorheen te komen, maar dat is erg zwaar omdat het gras al zo lang en droog is. Daarom hebben we van de boer een maaier geleend, die achter onze trekker past. Daarmee hebben we een groot deel kunnen maaien. Het beeld wordt er niet beter van (helemaal geel!) en aan het gemaaide gras heb je niets voor hooi. We stapelen het daarom rond de boompjes, als mulchlaag en om de grond daar vruchtbaarder te maken. En als het ooit weer gaat regenen kan het overige gras weer groen uitlopen.
Er blijven nog wat randen hoog gras staan, voor de vlinders, krekels en konijnen.
Tot die tijd moet ik water geven. Zowel aan de boompjes die afgelopen winter zijn geplant als aan de boompjes van het jaar daarvóór. Dat is een fulltime baan. Bij ieder boompje moet de slang een minuut of twintig blijven liggen. Op die manier loopt het water niet weg over de uitgedroogde grond, maar langzaam diep de grond in, precies bij de boomwortels. Twintig minuten is te kort om tussendoor terug naar de boerderij te lopen en iets anders te gaan doen. Maar de moestuin moet ook water en dat is hetzelfde verhaal. Ik kom dus wel aan mijn stappen!
Intussen is er nauwelijks meer groen gras voor de schapen. Bijna alles is ofwel te lang en niet meer smakelijk, ofwel te droog, ofwel helemaal aan de andere kant van het terrein (dat is niet handig als je een schaap ’s ochtends moet ophalen voor het melken), ofwel er hebben minder dan drie maanden geleden nog schapen gestaan (dan zitten er nog wormen-eitjes in het gras). Heb je zóveel land en niet eens een plek waar drie schapen plus twee halfwas een beetje lekker kunnen grazen. De schaarse plekjes in de buurt van het erf waar schaduw (en dus nog wat groen) is, mag ik pas half augustus weer gebruiken: dan zijn de eitjes van de schapenwormen dood. Ik moet duidelijk een beter regime bedenken! Gelukkig heeft de boer gezegd dat ik ze dan wel tijdelijk mag zetten op het gedeelte dat hij pacht. Dat ligt wat lager en daar is het wel nog groen.
En komende week is er weer heet weer voorspeld… ik zie het met angst en beven tegemoet. Met veel pijn en moeite blijven de bomen nu net in leven. Eén hittegolf en er zal gigantische schade zijn. Niet alleen op ons landgoed; ik zie ook elders, langs wegen en in de natuur, bomen (ook oudere bomen) die het héél moeilijk hebben met twee van deze droge jaren achtereen. Wordt dit het nieuwe normaal? Het is erg zorgwekkend: het maakt duidelijk dat we echt een andere koers moeten inslaan.
De bouw ligt een beetje stil: we wachten op het storten van de keldermuren. Daarna kan het gat voor de fundering worden uitgegraven en de fundering gestort. Maar vóór we dat kunnen doen, moeten we ook zorgen dat we op orde hebben waar het uitgegraven zand heen moet. Dat willen we niet afvoeren, maar gebruiken om aan het eind en het begin van het terrein een dam te verbreden. Dan kan de boer makkelijker het land op en af, zonder dat hij langs ons huis hoeft. Vóór je iets kunt doen, moet je altijd iets anders doen…
Eind juni pas en het is alweer kurkdroog. De grond begon nog met een achterstand van vorig jaar. In maart heeft het lekker geregend, maar daarna droogde de grond alweer snel uit. En de stortbuien die elders in het land in juni vielen dreven De Hoeve allemaal voorbij…
Intussen hebben we ook weer de nodige tropische dagen achter de rug. Dus ik heb weer een dagtaak aan water geven. Gelukkig dat we vorig jaar de bron hebben laten slaan! Het is nauwelijks bij te houden, want het gaat niet alleen om de moestuin, maar ook alle jonge aanplant van afgelopen winter en het jaar daarvoor heeft het moeilijk. Ik rijd dus weer met IBC-containers water achter de trekker over het terrein.
Nu is echt goed het verschil te zien tussen de fruitbomen, die van het voorjaar allemaal een dikke mulchlaag van oud hooi hebben gekregen, en het “landschappelijk” plantgoed wat gewoon in het gras is geplant. De mulchlaag zorgt ervoor dat de aarde een stuk langer vochtig blijft. Maar als dit weer aanhoudt zal ik toch ook die van water moeten gaan voorzien.
Joris heeft de hitte getrotseerd en was in de loeihete kelderkuil stoïcijns aan het betonvlechten. De opgaande delen van de wapening mogen we zelf doen, dan doet de aannemer de (stalen) bekisting. Mits het wel helemaal waterpas wordt natuurlijk.
Sinds kort kijken we uit op de koeien van “onze” boer Arnaud, die in het weiland grenzend aan het onze grazen. Aan de zuidkant van de scheidingssloot, op ons terrein, staat rij grote eiken. De koeien laten duidelijk zien dat ze daar erg blij mee zijn!
En met deze hitte is het in ons tijdelijke onderkomen ook te heet om te slapen. Buiten is het beter uit te houden. Het wordt alleen wel èrg laat donker en èrg vroeg licht. En afgelopen weekend was het dorpsfeest, met snoeiharde pompende muziek tot 2 uur ’s nachts. Dus na de hete dagen liep ik een beetje te wankelen op mijn benen. Gelukkig is het nu wat koeler weer!
In mei was het nog lang koud. En juni was heel warm. Daardoor zijn in de moestuin de vroege groenten laat en de late groenten vroeg. Alles is dus tegelijk. Met het hete weer schiet alles de grond uit en omdat ik ijverig water geef groeit het meeste goed. We oogsten volop sla, broccoli, meiraapjes, spitskool, koolrabi, tuinbonen, kapucijners, sugar snaps, knolvenkel, verse uien en jonge aardappels. Wat we niet op kunnen geven we weg of vriezen we in. De vriezer zit al halfvol en dan moeten de sperziebonen en courgettes nog komen!
De bietjes gaan wat minder dit jaar, vooral omdat de jonge loopeendjes een voorliefde hebben voor bietenblad. En dan eten ze niet de snijbiet (die ook welig groeit, maar waar we niet eens aan toe komen), nee, het moeten natuurlijk de mooie zoete zaailingen van zomerbietjes zijn. Nou ja, niet alles kan goed gaan.
Met het gedierte gaat het sowieso wat minder. Nel geeft nog altijd niet meer dan een halve liter melk per dag (plus wat de lammeren drinken. Dat moet overigens het nodige zijn, want ze groeien als kool.) De schapen blijken een worminfectie te hebben, die ze waarschijnlijk hebben meegebracht van de verkoper en die zich pas bij warm weer openbaart. In eerste instantie sloeg het ontwormingsmiddel wat ik van de dierenarts kreeg ook nog niet aan: hun wormen zijn er resistent voor. Ik heb ze nu opnieuw ontwormd met een ander middel. Beide keren betekende dat, dat ook dat halve litertje melk een week lang mijn neus voorbij ging (wachttijd).
De lammetjes zijn flink gegroeid. In dit hok zet ik ze ’s nachts apart, zodat ik moeder kan melken. Ze liggen er overdag ook graag in voor de schaduw te herkauwen. Het was een konijnenren. We vragen ons af voor wat voor soort konijn precies, want het hok is zo zwaar, dat het alleen met de trekker te verplaatsen is. Het is in ieder geval lammetjes-proof!
Vanwege de wormen moet ik een streng omweidingsregime aanhouden: ze mogen pas na 3 maanden terugkomen op een plek waar ze eerder hebben gestaan. Op zich hebben we natuurlijk weiland zat, maar het betekent dat we bijna alleen plekken in de zon hebben. De schaarse plekken met schaduw zijn inmiddels ‘verbruikt’ en op de plekken waar nog schaduw is kan ik de elektrische netten niet goed neerzetten. Op echt hete dagen zet ik de dames daarom aan een pen langs het pad. Dat was even wennen, maar het is te prefereren boven oververhitte schapen in de zon.
Nel en Babette liggen ook graag in de schaduw.
Het omweidingsregime betekent overigens ook dat het gras te lang wordt op de plekken waar de boer niet heeft gemaaid. Ik doe mijn best met de zeis, maar het is niet bij te houden. Daar moeten we echt nog een oplossing voor verzinnen!
Arie staat, in verband met geboorteregulatie, momenteel apart. Maar hij wordt helemaal hysterisch als hij de dames niet in het oog kan houden. Dan stelt een schrikdraadnet weinig voor… Nadat hij zich tot vier keer toe als een soort rollade in het net had weten te wikkelen heb ik besloten dat hij ook aan een pin gaat, buiten het damesweitje. Best handig, eigenlijk. Zo kan hij mooi het gras maaien rond ons opgeslagen bouwmaterieel. Wel goed opletten steeds, dat hij niet binnen bereik van de boompjes staat. Want die eet hij ook graag.
En de kippen zijn, na de eiervloed in maart en april, in de loop van mei weer vrijwel helemaal gestopt met leggen. Binnenkort moet ik de geconserveerde eieren gaan aanbreken. In Amersfoort hebben we nooit problemen gehad met de kippen, maar hier heb ik drie keer nieuwe gekocht en houden ze er na een poosje telkens mee op. Vreemd. Tuinbouw ligt me duidelijk beter dan veeteelt.
Leentje en haar kroost maken de moestuin dus onveilig, maar wagen zich af en toe ook daarbuiten. En dat is dan weer minder, want gisteren liepen er opeens nog maar vier pulletjes achter Leentje aan. Gepakt door een kat, vos, rat of marter? We zullen het nooit weten…
Leentje en de eendjes op 21 juni. Het achterste witte eendje was gisteren opeens weg…
