Maand: maart 2020

In een paar weken is de wereld helemaal anders geworden. Maar op onze hof eigenlijk… nauwelijks. We voelen nu nog meer gezegend met zoveel ruimte. Het kost geen enkele moeite om afstand te houden van anderen. Het is hier eigenlijk net zo stil als anders (of niet stil: het werk van de de boer-buren gaat natuurlijk gewoon door). Nu duidelijk is dat het coronavirus ook op oppervlakken intact kan blijven zijn we nog voorzichtiger. We gaan het erf nauwelijks af, enkel 1 of 2 keer per week voor boodschappen.

Op het erf is overigens ook genoeg te doen. Het afwerken van het dak kost veel tijd, vooral langs de kepers. Daar moeten de dakpannen precies op maat schuin worden afgeslepen. Daarbij gaat vaak het nokje, waarmee de dakpannen op de panlat hangen, verloren. Dan moeten er dus dakpannen aan elkaar gelijmd worden. Allemaal schuine vlakken (en golvende dakpannen) dus het aftekenen is niet eenvoudig. Omhoog klimmen, aftekenen, naar beneden klimmen, afslijpen, weer omhoog klimmen, passen, als het niet past weer naar beneden om nog een keer bij te slijpen, schoonborstelen, vastlijmen…

Daarna komt over de kepers een ‘ruiterrol’. Dat is een prachtig materiaal: waterdicht en toch ademend, met een speciale ventilatierand, flexibel en zelfklevend. Die zorgt ervoor dat er ook bij harde wind geen wind van onderaf vat op het dak krijgt en dat er geen water tussen de nokvorsten en de dakpannen kan lopen. Om het goed te laten plakken moet je natuurlijk wel even met een stoffer over de dakpannen, zeker bij hergebruikte of afgeslepen pannen. Dat waren de bouwvakkers 2 weken geleden ook even vergeten…

Dáárna kunnen de nokvorsten worden vastgeschroefd. Onderaan beginnen, want je weet niet precies hoe het uitkomt en het ziet er niet uit als je onderaan een pan moet afslijpen. Dat kan je beter bovenaan doen. Dat betekent dus dat er de hele tijd ‘looppaadjes’ open moeten blijven, waar geen pannen liggen.

Dan het afwerken van het ‘ulebord’. Zelfs met daklood (wat tegenwoordig niet meer van lood is) een hele klus om dat goed op de nokvorsten te laten aansluiten en alle aansluitingen waterdicht af te werken.

En tot slot moeten de laatste dakpannen weer terug. Zónder dat de rijen gaan slingeren… (dat is alleen te zien van een afstandje, niet als je zelf bovenop het dak zit). En mèt voldoende panhaken. Kortom, dágen werk. Maar dan heb je ook wat!

De coronacrisis roept natuurlijk ook voor ons vragen op: hoe gaat het verder met de bouw? Kunnen we eind juni zoals gepland met vrijwilligers de kalkhennep storten of moeten we er vanuit gaan dat dat niet lukt? Moeten we het dan door bouwvakkers laten doen of het uitstellen? We weten het niet… in de tussentijd klussen we rustig door. Het volgende project zijn de goten. Daarna kunnen we beginnen met de muurtjes aan de voet van het huis en het houtskelet van de muren.

En de aannemer kwam inderdaad op maandag! Jammer genoeg niet zelf of met mannen die we al eerder hadden gehad, maar met twee dakdekkers die weer elders waren ingehuurd. Helaas hadden die niet echt gevoel voor onze bouwfilosofie. Tweedehands pannen gebruiken vonden ze absurd. Ze deden dan ook weinig moeite om slechte (afgeschilferde) of afwijkende pannen eruit te filteren. (Uiteraard was zo’n 10% van de partij toch een afwijkende pan. Wel allemaal OVH pannen, maar van een ander fabrikaat.)

Ik ben zelf maar gaan ‘opperen’ (pannen aanvoeren) om daar een beetje een oogje op te kunnen houden. Dat was erg hard werken, want het moet gezegd worden, ze legden de pannen heel vlot op de grote vlakken. Als ik het even niet kon bijbenen draaiden ze rustig een peukje. Pas toen ik er wat van zei kwamen ze meehelpen.

De Hollandse hitjes die – tussen allengs zorgelijker wordend coronanieuws door – de hele dag uit de radio schalden konden we nog aan. De rotzooi die ze maakten was irritant. Dat ze in hun handen hoestten en die vervolgens niet wasten vonden we vies en – in deze tijd – onverantwoordelijk. Maar dat het werk onzorgvuldig en zonder oog voor detail werd uitgevoerd (te weinig panhaken aangebracht; bovenste pannen niet afstoffen zodat de plakrol van de ondervorst niet meer plakte; de houtvezelplaten waar wij zo voorzichtig mee waren kapot gedraaid met hun schoenen…) was de druppel. Na vier dagen besloten we dat ze niet meer hoefden terug te komen. We maken het zelf wel af.

Dat gaat natuurlijk véél langzamer. Het pannendak is dus nog niet af. Maar de zon schijnt (al is de wind koud!). En je kunt al zien dat het héél mooi wordt.

Van de coronamaatregelen merken we betrekkelijk weinig. Joris werkt nu vijf dagen thuis in plaats van één, wat veel reistijd scheelt. Ook zijn sociale afspraken afgezegd. Dat schept allemaal extra tijd om dakpannen te leggen 🙂 . Afstand van anderen houden is makkelijk als de dichtstbijzijnde buren 150 meter verderop wonen. Op het erf blijven is nauwelijks een restrictie als dat erf 5 ha beslaat. En we hoeven ons niet te vervelen, er moet van alles gebeuren. We doen dus gewoon wat we anders ook zouden doen.

Wat de coronacrisis voor de planning van ons huis betekent weten we nog niet. Maar als het dak eenmaal dicht is kan de bouw in principe héél lang stilstaan. Voor de zekerheid hebben we de kalkhennep maar vast besteld. Overige bouwmaterialen kopen we bij de professionele bouwmarkt, die niet drukker is dan anders. En tot nu toe wordt hier nog niet al te erg gehamsterd in de supermarkten. We zijn erg blij dat we niet meer in de stad wonen en ook erg blij dat we niet in Noord-Limburg of Noord-Brabant zijn gaan wonen. We voelen ons bevoorrecht en dankbaar en we wensen iedereen die het met minder ruimte moet doen veel sterkte in deze tijd!

Al weken geen blogs. Niet dat er niets te melden was. Maar het slechte weer en de frustratie over het feit dat het dak nog steeds niet gedekt is waren niet bevorderlijk voor humeur en schrijflust.

Door de vele regen en de aanhoudende westenwind was het water in de IJsselmeer zó opgestuwd, dat het water uit de Linde niet geloosd kon worden. En de Linde is de waterafvoer voor deze hele streek. Het werd dus aardig nat, op een zeker moment stond het hele Lindedal blank. Spectaculair! Al werden onze favoriete rondjes-met-het-hondje wel lastig begaanbaar. Aska houdt niet van natte pootjes…

Intussen is het water gelukkig weer gezakt. Het weiland is wel nog vreselijk drassig. Vervelend voor de boer, die kan nu geen mest uitrijden.

Natuurlijk was het af en toe wel even droog. Op die dagen konden we de laatste voorbereidende werkzaamheden voor het dak uitvoeren: het overstek, inclusief lastige details met isolatie en folie, de laatste panlatten, de hoekkepers en de uleborden. Het overstek en de uleborden zijn ook meteen de eerste stukjes zichtwerk! (Nou ja, de gebinten blijven natuurlijk ook in het zicht.)

Het slechte weer maakte het ook niet aantrekkelijk om in de moestuin te werken. Ik heb wel 6 m3 nieuwe houtsnippers gehaald (hopelijk kan ik de volgende lading houtsnippers zelf maken van eigen hout), gezeefd en over de paden verspreid. Nadat ik eerst het anti-worteldoek, dat nog onder de oude snippers lag, onder de paden vandaan had gepeuterd. Het viel me alleszins mee hoe gaaf het worteldoek nog was. Bij de aanleg was ik bang dat er allemaal plastic rafels af zouden komen als ik het weer ging verwijderen. Maar dat viel mee.

Het anti-worteldoek heeft zijn functie goed vervuld: de kweek is verdwenen. Nu is het een kwestie van de paden af en toe aanvullen met houtsnippers. Onderaan het pakket vergaan die geleidelijk tot teelaarde, die door de wormen vanzelf naar de planten in de moestuinbedden wordt gebracht. En het anti-worteldoek kan weer elders op het terrein gebruikt worden waar ik de grasmat wil onderdrukken.

En als dan eindelijk de zon schijnt en je begint de moestuinbedden schoon te maken dan ziet het er wel héél mooi uit, zo met de nieuwe paden! Nu snel gaan zaaien, want ik loop achter op mijn normale schema.

(Nu wil ik alleen nog een Mooi Hek rond de moestuin. Zo’n gezellig landelijk Engels schapenhek. Maar dat is ook weer een heel project…)

En als het goed is komt morgen de aannemer dakpannen leggen! Nu is momenteel niets zeker in deze wereld, dus even duimen dat het ook daadwerkelijk doorgaat….

UPDATE 7 MEI Intussen is aangekondigd dat de maatregelen voorzichtig versoepeld gaan worden. En durven we dus weer erop te mikken dat het kalkhennep storten met een groep vrijwilligers door kan gaan. Bij deze een hernieuwde oproep voor vrijwilligers. Want kalkhennep storten is niet bijzonder zwaar of moeilijk, maar wel véél werk, waarbij veel handjes goed van pas komen.

Uiteraard nemen we daarbij de 1,5 meter afstand in acht en zorgen we voor voldoende hygiëne. Intussen kan ik ook melden dat er een ‘mobiele badkamer’ is gereserveerd, dus douchen is ook mogelijk. Plek genoeg voor tentjes en we hopen dat het tegen die tijd weer zulk mooi weer wordt (in de tussentijd mag het wel even regenen, dan blijft het gras groen…)

---

UPDATE 6 APRIL Sinds ik onderstaande blog schreef is er natuurlijk van alles veranderd. Momenteel weten we niet hoe lang de maatregelen om het coronavirus af te remmen van kracht blijven. En welke maatregelen het eerst zullen worden opgeheven. Of het eind juni verstandig is om met een gezellige groep kalkhennep te storten… we weten het echt niet. Misschien dat het niet eens mag. Maar het kan ook zijn dat de epidemie (in ons deel van de wereld) snel over raast en de maatregelen versoepeld kunnen worden. En dan is het natuurlijk júíst leuk om mee te doen, want er zijn al zoveel zaken afgelast. We houden het er even op dat het doorgaat. Mocht dat anders worden, dan laten we dat natuurlijk weten. Blijf allemaal gezond en hopelijk tot snel!

---

ORIGINEEL BERICHT Terwijl het dak zielig in de regen staat te wachten, zijn we in gedachten al bezig met de volgende stap: de muren. Dat is eigenlijk het meest bijzondere onderdeel van het huis. De muren worden namelijk gemaakt van kalkhennep.

Wat is kalkhennep? Simpel gezegd: een mengsel van kalk en hennep. De hennepplant (we hebben het hier dus over de industriële variant, niet de rassen met een hoog THC gehalte) levert twee nuttige grondstoffen: vezels aan de buitenkant van de steel en heel poreus ‘hout’ aan de binnenkant. Het is zo poreus, omdat hennep supersnel groeit. Dat maakt het een milieuvriendelijker materiaal dan hout. Hennep levert per hectare per jaar 4 x zoveel biomassa op als bos.

Dat ‘hennephout’ wordt versnipperd tot ‘scheven’. Die worden aan elkaar gekit met zuivere hydraulische kalk. Dat mengsel (90% hennep, 10% kalk, plus wat water) wordt gestort in een bekisting. En dat levert een muur op die

• heel stevig is (in het Engels heet het ‘hempcrete’, ofwel ‘hennepbeton’);
• relatief licht is (althans, vergeleken met baksteen);
• damp-open, ademend en vochtregulerend is;
• niet aantrekkelijk is voor ongedierte zoals muizen;
• schimmeldodend en bacteriewerend is;
• redelijk waterbestendig is (meer dan strobouw);
• heel goed isoleert maar tegelijkertijd een hoge thermische massa heeft;

en bovendien een héél lage milieubelasting geeft. De hennep neemt tijdens de groei CO2 op. Bij het branden van de kalk komt weliswaar CO2 vrij, maar gedurende het uitharden neemt de kalkhennep die CO2 weer op uit de lucht. Op de website van Vereniging Kalkhennep Nederland is er meer over te lezen.

Een behoorlijk ideaal bouwmateriaal dus. Waarom wordt het dan nog niet massaal gebruikt in plaats van baksteen? Tja, veranderingen gaan langzaam en de bouw is een behoorlijk conservatieve sector. Maar daarnaast speelt mee, dat het aanbrengen tamelijk arbeidsintensief is. De aangemaakte kalkhennep moet laagje voor laagje worden gestort. Elke laag wordt dan met de hand, aan de buitenkant van de muur, dus tegen de bekisting aan, iets aangeduwd. Op die manier wordt het mengsel aan de buitenkant van de muur iets dichter (zodat het er niet doorheen tocht) maar aan de binnenkant blijft het open (zodat de isolerende werking goed behouden blijft).

• 

In Frankrijk zijn wel al bedrijven op de markt die kalkhennep machinaal aanbrengen. Maar Nederland is gewoon nog niet zover. En bij deze klus kunnen wij dus héél veel handjes gebruiken. We zoeken dus hulp!

Ben of ken je iemand die interesse heeft om met dit mooie materiaal te leren werken: dit is je kans! We vragen: enthousiasme en werklust. We bieden: een interessante klus op ons mooie landgoed, koffie, thee en een lekkere lunch. Voor wie meerdere dagen meewerkt zorgen we bovendien voor een (eenvoudige) avondmaaltijd.

Het werk wordt begeleid door aannemersbedrijf Ecobouw Salland, dè kalkhennepspecialisten van Nederland. We zoeken voor iedere dag maximaal 5 vrijwilligers. Naar schatting zal het werk ongeveer 7 werkdagen (08.00-17.00) duren, vanaf maandag 29 juni.

Behalve vrijwilligers voor de kalkhennep zoek ik ook hulpkrachten voor de catering. Want ik wil natuurlijk zelf ook aan de muren bouwen, en niet alleen maar broodjes smeren en koffie zetten voor de harde werkers!

Wie meerdere dagen wil helpen mag komen kamperen met tent of (klein) kampeerbusje. De voorzieningen zijn wel héél eenvoudig (composttoilet en kraan), maar we proberen om vóór die tijd nog een solar shower te regelen, zodat er in ieder geval warm gedoucht kan worden. En we hopen natuurlijk op mooi weer met heldere nachten, zodat er genoten kan worden van kampvuur onder de mooie sterrenhemels van De Hoeve …