Maand: november 2020

Toen ik in 2017 begon de moestuin aan te leggen, ben ik allereerst begonnen met Een Hek. De hazen en de reeën liepen toen nog over ons erf. En mijn ervaring is, dat als dieren eenmaal weten wáár er iets lekkers te halen valt, ze onder, over en dóór barrières gaan om erbij te komen. Maar als ze om te beginnen al een hek tegenkomen gaan ze niet door roeien en ruiten om uit te vinden of daarachter misschien malse kropjes sla staan.

Ik begon daarom met 1.20 m hoog groen gaas. Dat viel niet al te erg op, dacht ik.

En ik hergebruikte een toegangshek van een oud kippenhok. Van 2 m hoog. Met het idee dat als de reeën toch nog over het gaas zouden springen ik er ook nog wat draden boven zou spannen.

Dat was allemaal heel functioneel. Maar eigenlijk ook wel lelijk. Best wel erg lelijk. En sinds Aska waakzaam loopt te blaffen op het erf laat er zich geen ree of konijn meer zien.

(We vermoeden dat het niet alleen aan Aska ligt. Sinds vorig jaar het grasland aan de andere kant van onze houtwal werd omgeploegd zijn de reeën uit de houtwal verdwenen. Nu staan er aardappels aan de andere kant, waar regelmatig de gifspuit overheen gaat. Tja, het leven op het platteland…)

Ook had ik éindelijk uitgevogeld hoe groot de moestuin precies moest worden. Eén hoek was namelijk nog wat onbestemd, daar stond een wilde kersenboom ongeveer precies op de lijn waar de moestuin moest eindigen. Die heb ik drie zomers achter elkaar ‘rond gestoken’ en in maart 2020 verplaatst. (Hij stond te dicht bij de eik om mooi volwassen te kunnen worden. En nu staat er tenminste een boom van enig formaat bij het huis.)

En dan was er nog het Vraagstuk van de Eenden. Onze Indische loopeenden Leentje en Wouter zijn al zes jaar bij ons in dienst om de moestuin vrij van slakken te houden. Dat doen ze uitstekend. Helaas lusten ze ook wel graag wat boerenkool of een kropje sla bij hun slakjes. En als ze toevallig iets in het vizier krijgen aan de andere kant van het bed met jonge worteltjes, dan gaan ze echt niet om de jonge worteltjes heen lopen, maar walsen ze er vrolijk met hun platvoeten overheen. De eenden jaarrond ín de moestuin was dus niet optimaal.

De oplossing: eenden óm de moestuin. Rond twee kanten van de moestuin (misschien in de toekomst drie) hebben we nu een zone waar de eenden vrij kunnen rondlopen. In die zone ligt ook de sloot aan de voet van de moestuin, dus als daar ’s winters water in staat kunnen ze er ook nog zwemmen. ’s Winters mogen ze de moestuin in en zeven ze zorgvuldig alle slakkeneitjes uit de houtsnipperpaden. ’s Zomers paraderen ze door de ‘eendenzone’ en wee de naaktslak die denkt vanuit de poel richting mijn broccoli te glibberen!

Toen dit lumineuze idee bij ons opkwam hadden we daarvoor speciaal nóg een verplaatsbaar ‘pluimveenet’ gekocht. Het werkt inderdaad perfect. Maar zo’n net als entree van het erf oogt ook uiterst armoedig. Zeker in combinatie met het gaashek, dat her en der schots en scheef aan een ratjetoe van tijdelijke paaltjes was bevestigd.

Tijd dus voor een Mooi Hek. Zo’n mooi ‘Engels’ kastanjehouten hek. Bij de Hekkerije in Drenthe leverden ze allerlei maten, en ook mooie toegangspoortjes. Begin april, tijdens de lockdown, begon ik welgemoed met het plaatsen. Omdat de staanders voor de poortjes wat uit elkaar getrokken zouden worden door het opspannen van het hek maakte ik mooie kronkelige schoren van eiken takken.

Maar omdat ik óók druk bezig was in de moestuin zelf, en met de schapen, en de lammeren, en de melk en de kaas en de voorbereidingen voor de kalkhennep, was het opeens juni. En stond het gras kniehoog en was de moestuin teveel dichtgegroeid om het hek te kunnen afmaken.

Dus stonden de drie overgebleven rollen hekwerk mij al een half jaar verwijtend aan te kijken. Maar nu het november is en de moestuin langzaam in elkaar zakt kon ik er weer bij. En terwijl Joris een Mooi Huis maakt, maak ik eindelijk mijn Mooie Hek af.

En dan had ik nóg een klusje op het lijstje voor deze herfst staan: een stuk kruidenrijk weiland aanleggen. Ons weiland is botanisch niet zo interessant. Aanvankelijk dacht ik daarom: Maaien en afvoeren, dan verschraalt de grond. En dan kan je er wilde bloemen doorheen zaaien.

Maar toen kwamen de schapen. En voor mijn schapen blijkt ons gras en onze grond eigenlijk al te schraal. Dus ik moet heel veel brok bijvoeren. En het was nu juist de bedoeling te leven van eigen land. Bovendien werd de grond met het verschralen ook steeds droogtegevoeliger. Klimaattechnisch niet zo handig. Ik wil niet de rest van mijn leven elke zomer tegen een woestijn aan kijken. Dus het plan is omgegooid.

Het leek me een goed idee om het weiland ‘door te zaaien’ met klaver, luzerne en cichorei. Klaver en luzerne zijn vlinderbloemigen, die stikstof vastleggen. Luzerne en cichorei wortelen allebei diep, dus zijn ze beter bestand tegen droogte dan gras. En bovendien hebben ze alle drie een grote voedingswaarde voor de schapen. Dan kan ik hopelijk met minder brok toe. Cichorei is zelfs medicinaal en kan helpen om problemen met wormen bij de schapen te onderdrukken.

Er worden wel mengsels aangeboden met deze soorten (en nog een paar). Maar daar zit dan ook tot wel 70% graszaad doorheen. Die zijn bedoeld voor als je de bestaande grasmat eerst doodspuit. Daar had ik natuurlijk geen zin in. Omdat ik afgelopen jaar erg laat heb gemaaid (dus het gras in bloei heeft gestaan) zit er trouwens al behoorlijk wat graszaad in de grond. Dus waarom zou ik graszaad kopen? Enkel de grasmat lostrekken leek me voldoende. Een deel van de polletjes overleeft dat en groeit weer vast, en daartussen kan ik kruiden zaaien.

Toen ik zover was, wist ik dus ook dat dit in de herfst moet gebeuren, als de grond nog warm is en het weer vochtig. Liefst in oktober. Maar dit was weer zo’n jaar dat oktober voorbij was als je maar even met je ogen knipperde. Dus het duurde tot 6 november voor ik het geregeld had. Gelukkig was dat een dag met prachtig weer, gevolgd door een zachte week met lichte regen. Ideaal zaaiweer!

Jochem heeft met de motorfrees een stuk gefreesd van zo’n 50 x 25 m, wat ik in navolging van de commerciële mengsels heb ingezaaid met een mengsel van 2 kg cichorei, 1 kg witte klaver, 1 kg luzerne, 100 gr esparcette en nog wat andere kruiden, zoals peterselie, karwij en kleine pimpernel. Ik ben benieuwd!

Behalve andere planten door het gras heen, wil ik ook meer bomen. Nu kon ik een groot deel van de zomer alleen de randjes van het weiland gebruiken, omdat de schapen anders geen schaduw hadden. Met de verplaatsbare hokjes van dakpanpallets is dat deels opgelost (zolang die het volhouden, ze beginnen al een beetje uit elkaar te vallen). Maar meer bomen op het land heeft nog veel meer voordelen: bomen leggen CO2 vast, bieden een habitat voor talloze beestjes, de schapen eten ook graag boombladeren en jonge twijgen als aanvulling op gras of als er te weinig gras is en, niet onbelangrijk: bomen zijn gewoon móói!

De grote vraag was wel: hóe ga ik de boomsingels aanleggen? Het mooist is dwars op de kijkrichting vanuit onze woonkeuken, zodat je een dieptewerking krijgt.

Maar op de kaarten van het Actueel Hoogtebestand Nederland is te zien, dat de oude verkaveling in akkertjes juist met de kijkrichting mee loopt.

En als je in het veld staat, zie je dat helemaal nauwelijks, dan zie je enkel een zacht golvend weiland. Een beetje organische lijn leek me ook wel mooi. Dat is ook praktisch bij het bijhouden van het weiland (met de zitmaaier), dan hoef je niet in scherpe bochten te maaien.

Uiteindelijk ben ik voor de boomsingel uitgekomen op een flauwe S-curve, die rond een hoog punt in het weiland loopt en daarna min of meer haaks naar de singel loopt die ik afgelopen winters heb aangeplant. In het midden van de S komt een doorgang.

Rond de boompjes moet een hek van schapengaas komen, zodat de schapen ze niet kunnen aanvreten. Het gezaaide kruidenmengsel kan binnen het hek bloeien en zich uitzaaien. Tot de boompjes teveel schaduw gaan werpen misschien. Maar dat zien we tegen die tijd wel – het is een experiment.

Langs het hek wil ik ook Russische smeerwortel (‘Bocking 14′) planten. Nog zo’n plant met een hoge voedingswaarde (veel eiwit, dus deels een vervanger voor brok!). Maar die kan niet goed in het weiland geplant, omdat ze telkens maaien niet verdraagt. Als ik het aan de binnenkant van het schapengaas plant, zal het er doorheen groeien. De schapen vinden het heerlijk !

Een meter of 20 hierachter komt (volgend jaar?) weer een flauw gebogen houtsingel te lopen. Ook daardoor een doorgang. Met de aanleg van de voortuin en een – ooit nog te plaatsen – hek rond de boomgaard levert dat een mooie zichtlijn op naar de oude doorgang in de houtwal rond ons terrein.

Er is dus weer héél veel te doen. Paaltjes slaan, schapengaas plaatsen, boompjes planten, Russische smeerwortel planten en, heel belangrijk, een bewateringssysteem bij de boompjes aanleggen. Ik wil niet komend jaar weer moeten water geven! Wie komt er helpen?

Het is herfst. En zoals ieder jaar betekent dat, dat wij ook langzamerhand in de ruststand gaan. Maar dit jaar toch wat minder dan de afgelopen jaren. Want doordat het huis nu dicht is, kan ik ’s avonds ook wat doen. Verder metselen aan de kachel bijvoorbeeld .

Ik weet nu wel 100% zeker dat metselen niet mijn hobby is. Maar als je elke avond braaf een laagje of twee metselt is het op een dag gewoon af! En eenmaal in de eerste laag leemstuc ziet hij er al behoorlijk echt uit.

Hij is nog wel héél erg nat. Héél rustig instoken dus. Als het goed is komt volgende week de kachelpijp eraan. Dan moeten we wel nog ‘even’ de koperen buizen die er uit steken tijdelijk aansluiten aan een radiator.

(Door die spiralen komt het water te lopen dat ons buffervat voor warm water ’s winters gaat opwarmen. Maar als we de kachel droog stoken worden die spiralen misschien te heet. We hebben nu nog geen buffervat, maar wel behoefte aan wat extra warmte, zo zonder dakisolatie, verdiepingsvloer en tussenwanden. Dus een oude radiator aansluiten lijkt een handige oplossing.)

Wat zal het fijn zijn als we een warmtebron in huis hebben! En als al het hout dat we zo langzamerhand verzameld hebben tot warmte kan worden omgezet 😉

Buiten is Joris intussen bezig met de voorbereidingen voor de potdekselplanken. Tussen de planken en de kalkhennep komt een geventileerde ruimte. Ik ben erg benieuwd wat daar in gaat wonen – vleermuizen? We delen het huis nu al met allerlei medebewoners, we vinden op de gekste plekken vogelnestjes.

Het is een heel erg secuur werkje. Het Xyhlo biofinish hout is behoorlijk prijzig. Zaak dus om zo zuinig mogelijk te zagen. Maar natuurlijk blijven van alle planken nèt stukjes over die te kort zijn om nog te gebruiken…

Nog een reden waarom ik eigenlijk graag die grond rond het huis wil gaan afwerken: in september is eindelijk de sloot geschoond. Dat stond ook sinds begin 2018 op het To Do-lijstje. Maar uit die sloot kwam dus een enorme hoeveelheid wilgenstruiken, met aanhangende bagger, pitrus en braamstruiken. Op zich práchtig spul: lemige grond vol organisch materiaal. Maar in de huidige staat zou het wel héél lang duren voor het allemaal tot vruchtbare grond is omgezet en bovendien ligt het op het land van de boer.

Ik ben langzamerhand, stukje bij beetje, de bult (zo’n 6 m3!) aan het afgraven. Héél zwaar werk! De bramen en wilgen worden gesnipperd, de pitrusplaggen gebruik ik om kuilen op te hogen waar ik regelmatig met de grasmaaier overheen ga (zodat hopelijk het gras wint van de pitrus, maar de kuilen wel mooi worden opgevuld) en de grond zou ik graag bij het huis willen storten. Maar dan liever bovenop, dan onder het zand van onder de fundering. De Volgorde Der Dingen..

Zo ben ik nog meer organisch materiaal aan het verzamelen. Rond de poel begon het ook aardig vol te groeien. Hans heeft al het gras, pitrus en de opgeschoten wilgjes gemaaid. Mooie biomassa om te composteren! Het was wel een klusje om het allemaal op een bult te kruien. Dat wordt straks een bovenlaag voor de tuin.

De bomen staan ook nog veel meer in blad dan vorig jaar (toen lieten ze door de droogte al in september het blad vallen). En het is nog zacht weer … kortom: wel herfst, maar nog geen winterrust!