Hoewel er genoeg gebeurt in de wereld om stapels kranten vol te krijgen is het in Nederland, vergeleken met het politieke rumoer van het afgelopen jaar, bedrieglijk rustig. Politici zijn op reces en de kranten moeten even geduld hebben tot het kersverse kabinet weer malle fratsen gaat uithalen. Dus storten de media zich op andere zaken en kan iedere stap die een wolf in Nederland zet weer breed uitgemeten worden.
Daarbij wordt soms een nogal selectieve presentatie van zaken gebezigd. Zo schreef de columnist Sylvain Ephimenco in Dagblad Trouw een column waarin hij om feiten en cijfers vroeg. Het enige cijfer wat hij zelf presenteerde was een ruwe schatting aan het verre eind van het spectrum van hoe de populatie wolven zich zou kunnen ontwikkelen. (De column is hier te lezen maar alleen voor abonnees.) Ik schreef voor de vuist weg een reactie, maar die telde teveel woorden voor de Trouw. Dus ik publiceer ‘em lekker zelf.
Mijnheer Ephimenco wil graag harde feiten en cijfers over ‘de wolf’. (Gek genoeg hebben we het altijd over ‘De Wolf’ alsof het een persoon is. Ik bedoel, tuiniers klagen wat af over naaktslakken dit jaar, maar we hebben het zelden over ‘De Naaktslak’. ‘De Wolf’ klinkt net zo mythisch als ‘ De Kerstman’. Zullen we het gewoon over wolven hebben?) Oké, komen er een paar.
Vorig jaar zijn er 1.121 schapen door wolven doodgebeten. Dat weten we exact vanwege de vergoeding die schapenhouders krijgen, of die nu deugdelijk beschermd waren of niet. Vrijwel alle doodgebeten schapen stonden niet achter een wolfwerend raster.
Er zijn vorig jaar ongeveer 60.000 (dus meer dan 50 x zoveel) schapen gestorven aan blauwtong. Toch wordt er vaak gesproken alsof het in dezelfde ordegrootte zou zitten. “We hadden het al zo moeilijk met die wolf en nu die blauwtong er ook nog bij!” Er verschijnen veel meer mediaberichten over wolvenaanvallen dan over de blauwtongepidemie. Iets met sensatiezucht?
Er zijn vorig jaar 737.900 (dus 658 x zoveel) schapen en lammeren geslacht volgens het CBS. Dat zijn er meer dan er überhaupt overblijven; op 1 december 2023 telde Nederland ruim 662.000 schapen. Klopt; de meeste schapen worden gehouden voor het vlees (ook al eten we dat zelf nauwelijks). Cijfers over de export van levende schapen (voor de slacht) kan ik zo snel niet vinden. Wellicht is een journalist daar beter in. Deze cijfers zetten de 1121 door wolven gedode schapen wel in perspectief.
Dan nog wat feiten. Wolven zijn er altijd geweest in Nederland, tot zo’n 150 jaar geleden. De soort is aangepast aan ons moerassige landschap. Sloten, kreekjes of struikgewas vormen geen enkel probleem. Dit in tegenstelling tot schapen. Dat zijn van origine bergbeesten, door de mens hier gebracht. Wilde schapen kunnen uitstekend klauteren en springen op rotsen en op die manier aan roofdieren ontkomen. Maar ja, in een wei zijn geen rotswanden. Een wolf is beter op een Nederlands weiland aangepast dan een schaap, hoe vreemd dat ook klinkt.
Wolven eten liever wild dan vee. Uit analyses van de maaginhoud van aangereden wolven in Duitsland bleek dat 97% van hun menu bestond uit wild (met name ree en wild zwijn). Volgens de laatste cijfers die ik kon vinden worden er in Nederland jaarlijks 16.000 reeën afgeschoten. Dat betekent dat er ruim 250 reeën per wolf beschikbaar zijn als we ophouden reeën te bejagen. Ik vermoed dat dat voldoende is om de hele wolvenpopulatie (die ligt momenteel ergens tussen de 50 en 65 stuks) obesitas te bezorgen. De wilde zwijnen (die worden buiten de Veluwe ook bejaagd ‘tot nulstand’) komen daar nog bij. Er is dus echt wel ruimte voor groei van de wolvenpopulatie. Tenslotte is er in Nederland wel ruimte voor 3,7 miljoen koeien, 99 miljoen kippen en 12 miljoen varkens, om nog wat cijfers te noemen.
Maar hoe leer je een wolf om ree te eten in plaats van schaap? Net zoals je een hond leert dat eten van de tafel pakken niet mag: met een flinke tik op zijn (of haar) neus. Als het te warm is voor mijn schapen om in de stal te slapen staan ze ’s nachts in een nachtkraal, binnen een geaard stroomnet van anderhalve meter hoog. Met netstroom, de aardpen van de bouwstroomkast en een paar verlengkabels krijgen we daar ongeveer 8 kV op. Er zijn geen gevallen bekend van wolven die door, over of onder een dergelijk net heen zijn gekomen. Een klap van 8kV komt aardig aan (weten wij uit ervaring). Dan jaagt de wolf liever op ree. Of zwijn.
Wat nou echt zou helpen was als we goede verbindingszones tussen de natuurgebieden in Nederland zouden hebben. Dan zouden reeën, zwijnen, wolven en allerlei andere dieren door Nederland kunnen migreren, zonder dat ze de mens voor de voeten zouden lopen. Daar waren dan ook plannen voor. Van 1990 tot 2010 is er gewerkt aan de totstandkoming van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Toen veegde de toenmalig staatssecretaris Henk Bleker de uitgebreide wetenschappelijke onderbouwing van dit concept van tafel. En zo bleef de versnippering van de Nederlandse natuur gehandhaafd.
Wat wolven betreft is dat vooral in de nazomer en herfst een probleem. Dan verlaten de jonge welpen het nest. En net als mensenpubers doen die wel eens gekke dingen. Zo kan er dan opeens een jonge wolf in een achtertuin liggen te slapen. Of loopt een jonge wolf tegen een kudde schapen op, zelfs al is hij of zij daar niet naar op zoek. Tja, dan helpt het dus als die kudde achter een hoog hek met stroom staat. Pubers laten zich vrij snel ontmoedigen als het ingewikkeld wordt.
Toegegeven: met mijn tien schapen in twee koppels is dat eenvoudiger dan wanneer je veel verschillende koppels van tientallen of honderden schapen op verschillende plekken hebt lopen. En netstroom naar de wei krijgen kan lastig zijn, als die wei veraf ligt. Maar de schapen in de kraal krijgen is geen probleem. Uit ervaring kan ik melden dat de schapen heel snel leren dat er tegen zonsondergang brokjes in die kraal te halen zijn. Je moet uiteraard ’s avonds langs om ze in de kraal te zetten en ’s ochtends om ze er uit te laten. Dat is een aanpassing.
Maar is die aanpassing nu werkelijk zo groot? Olifanten in Botswana, tijgers in India en nijlpaarden in Tanzania richten véél meer schade aan dan die paar wolven hier. Zeker ten opzichte van het BNP. Toch vinden de meeste Nederlanders niet dat deze dieren mogen worden doodgeschoten. Als we van deze, veel armere landen eisen dat ze hun fauna beschermen, moeten wij dan ook niet die paar centen kunnen opbrengen die het kost om met wolven samen te leven?
Je kunt zo’n verplaatsbare nachtkraal opzetten in de hoek van het weiland waar de schapen op dat moment lopen. De netten zijn zwaarder om te verplaatsen dan ‘gewone’ schapennetten, maar het is goed te doen. (Ik bedoel, ik kan het en ik ken geen enkele boer die minder sterk is dan ik.) De kosten van één zo’n net zijn minder dan die van één schaap. Binnen 1 net (vierkant van 12,5 x 12,5 m) passen ongeveer 75 schapen, in een vierkant van 2 netten (25 x 25 m) ongeveer 300. Voor de gebruikelijke Nederlandse koppels is dat ruim voldoende. De kosten van een stroomkabel naar de wei, een aardpen en een schrikdraadapparaat komen daar nog wel bij. Vooral dat laatste is vrij prijzig en de subsidies daarvoor zijn niet kostendekkend. Maar daar kan iets aan gedaan worden.
Al met al lijkt het grootste probleem mij, dat je voor deze werkwijze al je land om je boerderij moet hebben liggen en er netstroom naartoe moet leggen. Voor begrazing van natuurgebieden, wat nu vaak met schapen gebeurt, werkt dit niet. Je kunt de vraag stellen of schapen daar het aangewezen beest voor zijn. Ze zijn wel lekker handzaam, maar ze horen hier dus eigenlijk niet. Heidekoeien zijn beter bestand tegen wolven en grazen op vergelijkbare manier. En runderen horen wèl vanouds thuis in de Nederlandse natuur. (Al zijn ook heidekoeien niet hetzelfde als de oerossen die in de Frankische tijd werden uitgeroeid. Die zouden geen enkel probleem met wolven hebben.)
Tot slot een cijfer dat ik graag had genoemd, maar dat niet bekend is: het aantal schapen wat wordt doodgebeten of sterft na opjaging door loslopende honden. Schattingen op basis van enquêtes uit 2019 lopen uiteen van 4.000 tot 13.000 stuks.