Al weken geen blogs. Niet dat er niets te melden was. Maar het slechte weer en de frustratie over het feit dat het dak nog steeds niet gedekt is waren niet bevorderlijk voor humeur en schrijflust.
Door de vele regen en de aanhoudende westenwind was het water in de IJsselmeer zó opgestuwd, dat het water uit de Linde niet geloosd kon worden. En de Linde is de waterafvoer voor deze hele streek. Het werd dus aardig nat, op een zeker moment stond het hele Lindedal blank. Spectaculair! Al werden onze favoriete rondjes-met-het-hondje wel lastig begaanbaar. Aska houdt niet van natte pootjes…
Intussen is het water gelukkig weer gezakt. Het weiland is wel nog vreselijk drassig. Vervelend voor de boer, die kan nu geen mest uitrijden.
Natuurlijk was het af en toe wel even droog. Op die dagen konden we de laatste voorbereidende werkzaamheden voor het dak uitvoeren: het overstek, inclusief lastige details met isolatie en folie, de laatste panlatten, de hoekkepers en de uleborden. Het overstek en de uleborden zijn ook meteen de eerste stukjes zichtwerk! (Nou ja, de gebinten blijven natuurlijk ook in het zicht.)
Het slechte weer maakte het ook niet aantrekkelijk om in de moestuin te werken. Ik heb wel 6 m3 nieuwe houtsnippers gehaald (hopelijk kan ik de volgende lading houtsnippers zelf maken van eigen hout), gezeefd en over de paden verspreid. Nadat ik eerst het anti-worteldoek, dat nog onder de oude snippers lag, onder de paden vandaan had gepeuterd. Het viel me alleszins mee hoe gaaf het worteldoek nog was. Bij de aanleg was ik bang dat er allemaal plastic rafels af zouden komen als ik het weer ging verwijderen. Maar dat viel mee.
Het anti-worteldoek heeft zijn functie goed vervuld: de kweek is verdwenen. Nu is het een kwestie van de paden af en toe aanvullen met houtsnippers. Onderaan het pakket vergaan die geleidelijk tot teelaarde, die door de wormen vanzelf naar de planten in de moestuinbedden wordt gebracht. En het anti-worteldoek kan weer elders op het terrein gebruikt worden waar ik de grasmat wil onderdrukken.
En als dan eindelijk de zon schijnt en je begint de moestuinbedden schoon te maken dan ziet het er wel héél mooi uit, zo met de nieuwe paden! Nu snel gaan zaaien, want ik loop achter op mijn normale schema.
(Nu wil ik alleen nog een Mooi Hek rond de moestuin. Zo’n gezellig landelijk Engels schapenhek. Maar dat is ook weer een heel project…)
En als het goed is komt morgen de aannemer dakpannen leggen! Nu is momenteel niets zeker in deze wereld, dus even duimen dat het ook daadwerkelijk doorgaat….
UPDATE 7 MEI Intussen is aangekondigd dat de maatregelen voorzichtig versoepeld gaan worden. En durven we dus weer erop te mikken dat het kalkhennep storten met een groep vrijwilligers door kan gaan. Bij deze een hernieuwde oproep voor vrijwilligers. Want kalkhennep storten is niet bijzonder zwaar of moeilijk, maar wel véél werk, waarbij veel handjes goed van pas komen.
Uiteraard nemen we daarbij de 1,5 meter afstand in acht en zorgen we voor voldoende hygiëne. Intussen kan ik ook melden dat er een ‘mobiele badkamer’ is gereserveerd, dus douchen is ook mogelijk. Plek genoeg voor tentjes en we hopen dat het tegen die tijd weer zulk mooi weer wordt (in de tussentijd mag het wel even regenen, dan blijft het gras groen…)
UPDATE 6 APRIL Sinds ik onderstaande blog schreef is er natuurlijk van alles veranderd. Momenteel weten we niet hoe lang de maatregelen om het coronavirus af te remmen van kracht blijven. En welke maatregelen het eerst zullen worden opgeheven. Of het eind juni verstandig is om met een gezellige groep kalkhennep te storten… we weten het echt niet. Misschien dat het niet eens mag. Maar het kan ook zijn dat de epidemie (in ons deel van de wereld) snel over raast en de maatregelen versoepeld kunnen worden. En dan is het natuurlijk júíst leuk om mee te doen, want er zijn al zoveel zaken afgelast. We houden het er even op dat het doorgaat. Mocht dat anders worden, dan laten we dat natuurlijk weten. Blijf allemaal gezond en hopelijk tot snel!
ORIGINEEL BERICHT Terwijl het dak zielig in de regen staat te wachten, zijn we in gedachten al bezig met de volgende stap: de muren. Dat is eigenlijk het meest bijzondere onderdeel van het huis. De muren worden namelijk gemaakt van kalkhennep.
Wat is kalkhennep? Simpel gezegd: een mengsel van kalk en hennep. De hennepplant (we hebben het hier dus over de industriële variant, niet de rassen met een hoog THC gehalte) levert twee nuttige grondstoffen: vezels aan de buitenkant van de steel en heel poreus ‘hout’ aan de binnenkant. Het is zo poreus, omdat hennep supersnel groeit. Dat maakt het een milieuvriendelijker materiaal dan hout. Hennep levert per hectare per jaar 4 x zoveel biomassa op als bos.
Dat ‘hennephout’ wordt versnipperd tot ‘scheven’. Die worden aan elkaar gekit met zuivere hydraulische kalk. Dat mengsel (90% hennep, 10% kalk, plus wat water) wordt gestort in een bekisting. En dat levert een muur op die
heel stevig is (in het Engels heet het ‘hempcrete’, ofwel ‘hennepbeton’);
relatief licht is (althans, vergeleken met baksteen);
damp-open, ademend en vochtregulerend is;
niet aantrekkelijk is voor ongedierte zoals muizen;
schimmeldodend en bacteriewerend is;
redelijk waterbestendig is (meer dan strobouw);
heel goed isoleert maar tegelijkertijd een hoge thermische massa heeft;
en bovendien een héél lage milieubelasting geeft. De hennep neemt tijdens de groei CO2 op. Bij het branden van de kalk komt weliswaar CO2 vrij, maar gedurende het uitharden neemt de kalkhennep die CO2 weer op uit de lucht. Op de website van Vereniging Kalkhennep Nederland is er meer over te lezen.
Een behoorlijk ideaal bouwmateriaal dus. Waarom wordt het dan nog niet massaal gebruikt in plaats van baksteen? Tja, veranderingen gaan langzaam en de bouw is een behoorlijk conservatieve sector. Maar daarnaast speelt mee, dat het aanbrengen tamelijk arbeidsintensief is. De aangemaakte kalkhennep moet laagje voor laagje worden gestort. Elke laag wordt dan met de hand, aan de buitenkant van de muur, dus tegen de bekisting aan, iets aangeduwd. Op die manier wordt het mengsel aan de buitenkant van de muur iets dichter (zodat het er niet doorheen tocht) maar aan de binnenkant blijft het open (zodat de isolerende werking goed behouden blijft).
Op deze foto’s zie je goed dat de muur uit laagjes kalkhennep wordt opgebouwd
In Frankrijk zijn wel al bedrijven op de markt die kalkhennep machinaal aanbrengen. Maar Nederland is gewoon nog niet zover. En bij deze klus kunnen wij dus héél veel handjes gebruiken. We zoeken dus hulp!
Ben of ken je iemand die interesse heeft om met dit mooie materiaal te leren werken: dit is je kans! We vragen: enthousiasme en werklust. We bieden: een interessante klus op ons mooie landgoed, koffie, thee en een lekkere lunch. Voor wie meerdere dagen meewerkt zorgen we bovendien voor een (eenvoudige) avondmaaltijd.
Het werk wordt begeleid door aannemersbedrijf Ecobouw Salland, dè kalkhennepspecialisten van Nederland. We zoeken voor iedere dag maximaal 5 vrijwilligers. Naar schatting zal het werk ongeveer 7 werkdagen (08.00-17.00) duren, vanaf maandag 29 juni.
Hier sta ik bij een demonstratie ‘bouwen met kalkhennep’ in 2018. Onze aannemer is het materiaal aan het mixen. Even later mocht ik het zelf storten en aanduwen. Het is niet heel erg zwaar werk, maar als je het een hele dag doet natuurlijk wel een goede work-out 😉
Behalve vrijwilligers voor de kalkhennep zoek ik ook hulpkrachten voor de catering. Want ik wil natuurlijk zelf ook aan de muren bouwen, en niet alleen maar broodjes smeren en koffie zetten voor de harde werkers!
Wie meerdere dagen wil helpen mag komen kamperen met tent of (klein) kampeerbusje. De voorzieningen zijn wel héél eenvoudig (composttoilet en kraan), maar we proberen om vóór die tijd nog een solar shower te regelen, zodat er in ieder geval warm gedoucht kan worden. En we hopen natuurlijk op mooi weer met heldere nachten, zodat er genoten kan worden van kampvuur onder de mooie sterrenhemels van De Hoeve …
Regen en wind…regen en wind… December en januari waren ons nog redelijk gunstig gezind. Februari niet. Semi-permanent windkracht 5 en hoger, drie officiële stormen binnen twee weken en buien, die overgaan in regen, die overgaat in buien, die overgaan in motregen, die weer overgaat in regen maken het werk aan het dak vrijwel onmogelijk.
Als het even wat minder hard waait (en droog is) probeer ik snel nog wat panlatten bij te werken. Maar voor het grootste deel waait het te hard om het dak op te gaan. Joris probeert tussen de buien de ingewikkelde details van het overstek te maken. Maar ook dat gaat gewoon niet als er intussen een waterval van het dak over je heen spoelt. Gereedschap wordt nat, luchtdicht tape wil niet plakken.
Door de horizontale regen staat het huis weer vol water, de kelder ook. Het weiland zompt (op zich kon het land wel wat water gebruiken) en de poel is uitgegroeid tot een meer dat ons doet denken aan het natte najaar van 2017, toen we hier begonnen. De schapenstal (die erg wrak is) lekt op allerlei plaatsen. En het huis staat maar nat te worden. Gefrustreerd kijken we omhoog naar de houtvezel dakplaten. Ze schijnen ertegen te kunnen. Maar we hadden er al lang pannen overheen willen hebben.
Begin februari heeft de aannemer een steiger geplaatst. Maar die staat werkeloos te wachten (wat natuurlijk geld kost). Joris heeft een week vrij genomen om de laatste dingen te doen vóór de aannemer aan de slag kan. Maar het KNMI voorspelt steeds meer regen. Hoe vaak we ook naar het weerbericht kijken, het wordt maar niet beter!
Wat is zo’n dak gróót! En wat is het dan allemaal veel werk!
Inmiddels zit het merendeel van de houtvezelplaten er op. De onderste rij nog niet, want dat kan pas als ook het overstek is aangebracht. Joris heeft intussen uitgewerkt hoe hij dat wil gaan doen en is druk bezig het hout op maat te zagen voor een kleine 50 m overstek.
Voor het beeld: Nu lijken de muren nog relatief hoog. Maar uiteindelijk komen de pannen tot een kleine 20 cm voorbij de muurplaat (de horizontale balk onderaan de sporen) Daaronder komt een brede goot, die zowel water gaat opvangen als ’s zomers voor welkome schaduw gaat zorgen. De grond rond het huis zal uiteindelijk opgehoogd worden tot iets boven het niveau van de betonnen rand. De verhouding dak / muur oogt dan een stuk authentieker.
Ook de dragers voor de ‘nokruiter’ zitten er al op. De hoekkepers zijn beschermd met folie, wat ook weer is vastgezet met balken. Daarop komen de dragers voor de ‘keperruiters’.
Ik heb een halve middag rondgereden in de buurt om te kijken hoe groot uleborden horen te zijn. We maken geen echte geornamenteerde uleborden, maar wel een verlengde nok met een ‘driehoekje’. Dat is groter dan je denkt… Helaas kwam de ideale maat net niet uit met de plek van de sporen. Ze zijn nu aan de kleine kant, maar anders zouden ze ofwel héél groot worden (wat geen gezicht is) ofwel het werd weer héél ingewikkeld om ze te construeren (en we hebben al genoeg te doen).
De mooie tweedehands Opnieuw Verbeterde Holle Pannen die we hebben gekocht sluiten prachtig, maar hebben weinig speling. De panlatten moeten dus niet teveel afwijken van de 30,7 cm werkende lengte. Wanneer je werkt met een blokje ertussen kan dat zomaar gebeuren. Eén of twee millimeter afwijking laten ze wel toe. Maar na 10 pannen steeds dezelfde millimeter extra is het zomaar een centimeter en dat gaat niet goed. We hebben héél zorgvuldig de afstand van de bovenste panlat af gemeten om onderaan (19 pannen omlaag) een ‘referentiepanlat’ aan te brengen. Daarna heb ik (opnieuw héél zorgvuldig) de hoogtes afgetekend waar de panlatten moeten komen. En dan maar schroeven…
Héél veel panlatten!
Intussen moeten we natuurlijk ook gewoon werken, wandelen met Aska, het huishouden draaiende houden en de dieren verzorgen. We moeten dus helaas steeds vaker ‘nee’ verkopen als mensen op bezoek willen komen of iets met ons willen afspreken. Sorry iedereen, we willen echt onze vrienden en familie niet te kort doen, maar het is nu echt prioriteit nr. 1 dat het dak dicht komt!
Wat wel ontzettend fijn is, is dat we nu een Droge Zolder hebben(nou ja, enigszins droge, en het tocht er flink). En een ‘onder het dak’ (al waait op de benedenverdieping nog wel erg veel regen naar binnen). Bouwmaterialen kunnen we daardoor nu enigszins droog opslaan, zonder dat ze ruimte in de werkplaats innemen. Heel plezierig!
En wat een ruimte! (Maar goed dat we niet voor een steilere dakhelling gekozen hebben, dan zou het nog hoger zijn geworden!)
“En?”, vraagt iedereen, “wanneer gaan jullie erin?”
Wij antwoorden dan standaard : “Vóór de kerst.”
En als mensen wat glazig kijken verhelderen we nog: “Het is ieder jaar kerst. We zeggen niet welk jaar.”
De werkelijkheid is gewoon dat we geen planning hebben. Om de simpele reden dat bij een project als dit een planning alleen maar voor frustraties zorgt. In de praktijk kost ieder bouwonderdeel méér tijd dan je denkt. Omdat, als je je erin gaat verdiepen, er (véél) meer handelingen nodig zijn dan je denkt.
Je denkt bijvoorbeeld: “Nou, het dak doen we in januari, dan kunnen we februari het houtskelet zetten en in maart kalkhennep gaan storten”
Echt niet.
Want eerst moeten alle platen op het dak bevestigd worden (oeps! de schroeven zijn op! en het is zondag!), er moet folie aan de onderkant bevestigd worden (folie uitrollen, op maat knippen, weer oprollen zodat je het naar boven kunt sjouwen, in positie brengen, vastnieten…), vervolgens moet je de naden aftapen met luchtdichte dampopen tape (oeps! het regent drie weken dus kan je niet tapen!), daarna moeten er panlatten bevestigd worden (wat is de werkende lengte van de dakpannen?) en ‘ruiters’ op de nok en de hoekkepers (dat alleen al gaat ettelijke weekends kosten) en dán pas kan de aannemer pannen gaan leggen. Maar als jíj weet wanneer je klaar bent heeft de aannemer het juist heel erg druk en kan hij pas over drie weken ruimte maken. En dan stormt het net een week lang. En dan zit je opeens al in maart. En moet je nog beginnen met het houtskelet.
Als je dan toeleeft naar ‘eind dit jaar kunnen we er in’ moet je dat keer op keer bijstellen. En dan word je dus heel erg gefrustreerd. Doen we niet. Dit is een once-in-a-lifetime project. Het gaat niet alleen om het resultaat, maar ook om de weg er naar toe. Daar willen we óók van genieten.
“Der Weg ist das Ziel”, zeggen ze in Duitsland zo mooi.
Tegelijkertijd is het wel handig om íets van een planning te hebben, want sommige onderdelen besteden we uit aan aannemers en die hebben een bepaalde aanlooptijd / productietijd nodig. En in 2020 hopen we ook een aantal onderdelen te doen waarbij we vrijwilligers nodig hebben (met name het storten van de kalkhennep!) Daarvoor moeten mensen natuurlijk weten wanneer we dat (ongeveer) gaan doen, zodat ze vast tijd in hun agenda kunnen reserveren 🙂
Daarom heb ik een nieuwe webpagina toegevoegd, waarop ik aangeef wat de volgorde is van de bouwonderdelen. Naarmate een bepaald onderdeel dichterbij komt krijgen we er meer zicht op welke deel-handelingen daarvoor nodig zijn en hoeveel tijd die ongeveer gaan nemen. En zo ontstaat er toch een soort van planning. Zo lang het geen deadline gaat heten!
